Η εκτίμηση επικινδυνότητας πριν την χορήγηση προσωρινής άδειας εξόδου σε κρατουμένους

Σημέλα Σ. Σιδηροπούλου¹, Φίλιππος Α. Κουνιάκης²

¹ MSc Δικαστικής Ψυχολογίας και Εγκληματολογικών Ερευνών, Πανεπιστήμιο του Liverpool.
² Διδάκτωρ Ψυχιατρικής ΑΠΘ, Ψυχίατρος-Ψυχοθεραπευτής, Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας Ego Ideal

 

Παρά την έντονη κριτική που δέχεται η τακτική των φυλακών για την χορήγηση προσωρινής άδειας εξόδου και της εργασιακής άδειας εξόδου σε κρατουμένους, έρευνες υποδεικνύουν ότι και τα δύο είδη αδειών είναι αποτελεσματικά στην μείωση των φαινομένων υποτροπής του κρατουμένου, καθώς και στην βελτίωση των επαγγελματικών του προοπτικών μετά την οριστική απελευθέρωση του.   Το κυριότερο επιχείρημα όσων υποστηρίζουν την κατάργηση τους είναι η μη επιστροφή κάποιων κρατουμένων στις εγκαταστάσεις των φυλακών είτε στην προκαθορισμένη μέρα είτε η μη επιστροφή τους γενικά.

Η συμπεριφορά αυτή αντικατοπτρίζει τάσεις μη συμμόρφωσης και επιμονής στις παραβατικές συνήθειες από μέρους των κρατουμένων που τους χορηγείται η συγκεκριμένη άδεια. Σε πρόσφατες μελέτες του εξωτερικού, για την πρόβλεψη της μη συμμόρφωσης και της υποτροπής χρησιμοποιήθηκαν ψυχομετρικά εργαλεία που δημιουργήθηκαν για την εκτίμηση βίαιης συμπεριφοράς (Barber-Rioja, Dewey, Kopelovich, & Kucharski, 2012). Υπενθυμίζεται ότι έως σήμερα η χρήση τους ήταν πριν την φυλάκιση (για τον καθορισμό της τοποθέτησης του κρατουμένου στην πτέρυγα ασφαλείας που αντιστοιχεί στον βαθμό επικινδυνότητάς του) και πριν την οριστική αποφυλάκιση του, για την εκτίμηση της ικανότητας του να επανέλθει στο κοινωνικό σύνολο. Σε τί διαφέρει όμως η οριστική από την προσωρινή αποφυλάκιση για έναν κρατούμενο που δεν προτίθεται να τηρεί κανόνες;

Προκειμένου να στερηθεί το σύνολο των κρατουμένων το δικαίωμα και τα πλεονεκτήματα της άδειας, οι χορηγοί της άδειας μπορούν να εκτιμούν την πιθανότητα ο κρατούμενος που θα του χορηγηθεί η άδεια να μην συμμορφωθεί με τους κανόνες παραμονής εκτός φυλακής καθώς και με τους κανόνες επιστροφής του.  Η μη συμμόρφωση με τους κανόνες της φυλακής (συμπεριλαμβανομένης και της άδειας εξόδου) μπορεί να προβλεφθεί με την χρήση δομημένων εργαλείων εκτίμησης και διαχείρισης ρίσκου, όπως το Historical Clinical Risk Management-20 (HCR-20) ή το Violence Risk Appraisal Guide (VRAG). Τα περισσότερα περιλαμβάνουν πληροφορίες όπως το ιστορικό παραβατικής συμπεριφοράς του κρατούμενου, τυχόν ψυχοπαθολογικά ευρήματα και προβληματικά ευρήματα στο αναπτυξιακό ιστορικό του κρατουμένου. Ανάλογα με την προσέγγιση η κρίση βασίζεται σε περισσότερες πληροφορίες ή η κρίση βασίζεται σε διαφορετική ανάλυση των πληροφοριών.

HCR-20 

Κλινικό εργαλείο, από την άποψη ότι περιλαμβάνει ποικιλία πληροφοριών και άρα μπορεί να εφαρμοστεί από εκπαιδευμένο προσωπικό κοινωνικών επιστημών. Ο λόγος αυτού του περιορισμού είναι ότι περιλαμβάνει πληροφορίες όπως ασταθείς διαπροσωπικές σχέσεις, αρνητική συμπεριφορά, παρορμητικότητα, απουσία υποστηρικτικού περιβάλλοντος (Harris & Hanson, 2010), χαρακτηριστικά που εκτιμώνται από κοινού με βάση το εργαλείο και την διερεύνηση του ειδικού. Για τα περισσότερα από τα κριτήρια, εξεταζόμενα μεμονωμένα, υποστηρίζεται η σύνδεση τους με συμπεριφορές μη συμμόρφωσης σε άγραφους ή έγγραφους κανονισμούς. Ενδεικτικά είναι η επαναλαμβανόμενη παραβατική συμπεριφορά, η νεαρή ηλικία που ξεκίνησε η παραβατική συμπεριφορά, οι ασταθείς διαπροσωπικές σχέσεις, ή η χρήση ουσιών (Hickey, Yang & Coid, 2009). Το HCR-20 παρέχει με την ποικιλία των λημμάτων του (περίπου 20) την ευελιξία να υπολογίζει το παραβατικό ιστορικό του κρατουμένου αλλά και τις σύγχρονες ενδείξεις για παραβατική συμπεριφορά, συγκεντρώνοντας σε μια περιορισμένη αναφορά την πιθανότητα ρίσκου επανάληψης παραβατικότητας ή μη συμμόρφωσης σε μη ελεγχόμενους κανόνες. Τέλος, η εφαρμογή του εργαλείου από εκπαιδευμένο προσωπικό περιορίζει την δυνατότητα χειραγώγησης από τον κρατούμενο κατά την διεξαγωγή του, αλλά και εξοικείωσης του κρατουμένου με το εργαλείο λόγο της επαναλαμβανόμενης χρήσης του.

VRAG

Πραγματιστική (στατιστική) μέθοδος με απαιτούμενες λιγότερες και πιο απτές πληροφορίες. Στηρίζει το πόρισμα ρίσκου σε αναπτυξιακές δυσπροσαρμογές, ιστορικό χρήσης ουσιών, την ηλικία του παραβάτη, το ιστορικό μη βίαιων παραβάσεων και το σύνολο της ψυχοπαθολογίας (Kroner, Standtland, Eidt, & Nedopil, 2007). Τα λήμματα είναι σταθερά για κάθε εκτίμηση, οι πληροφορίες μπορούν να συλλεχθούν και αποκλειστικά από τα αρχεία του ιδρύματος κράτησης (με εξαίρεση ίσως αυτά της ψυχοπαθολογίας, αν και το εργαλείο δεν έχει ιδιαίτερες απαιτήσεις από τις ενδείξεις ψυχοπαθολογίας), και παράγουν ως εκτίμηση ένα στατιστικό νούμερο ως ένδειξη επικινδυνότητας ρίσκου. Λόγο των χαμηλών και πρακτικών απαιτήσεων του VRAG, μπορεί να διεξαχθεί και από μη κοινωνικών επιστημών προσωπικό (σωφρονιστικούς υπαλλήλους κτλ), μετά από περιορισμένη εκπαίδευση.

Κριτήρια επιλογής εργαλείου

Τα κριτήρια επιλογής εργαλείου καθορίζονται εν μέρη από το πόσοι κρατούμενοι θεώρει το ίδρυμα ότι θα πρέπει να περνούν από εκτίμηση ρίσκου πριν την προσωρινή άδειά τους. Είναι γενικώς αποδεκτό ότι η εκτίμηση ρίσκου πριν την άδεια εξόδου αυξάνει κατακόρυφα τον αριθμό των κρατουμένων που θα πρέπει να περνάνε από εκτίμηση. Για αυτό το λόγο, όπου δεν υπάρχει δυνατότητα να χρησιμοποιηθούν τα δύο εργαλεία σε συνδυασμό (αυξάνοντας την ασφάλεια της πρόβλεψης), ακολουθούνται τα κριτήρια καταλληλότητας ανά κρατούμενο και παράβαση σε σχέση με το κάθε εργαλείο (Vitacco, Erickson, Kurus & Apple, 2012). Αυτά είναι:

• Το HCR-20 δίνει μια πληρέστερη εικόνα και βοηθάει στην αποφυγή του καθεστώτος οικειοποίησης του κρατουμένου στο εργαλείο, αλλά είναι χρονοβόρο. Είναι ιδανικό για κρατουμένους με μακροχρόνιες ποινές (χαρτογραφώντας και τις αλλαγές που έλαβαν χώρα μέσα στο ίδρυμα κράτησης), κατηγορίες ποινικού δικαίου και πολλαπλές κατηγορίες.
• Το VRAG είναι αντιπροσωπευτικό του ιστορικού του κρατουμένου, εύκολο στην χρήση, σύντομο, μπορεί να διεξαχθεί σε πληθώρα κρατουμένων, δίνοντας όμως πιθανόν μια ελλιπή και λιγότερο ευέλικτη εικόνα. Είναι ιδανικό για βραχυπρόθεσμες προβλέψεις, κρατουμένους με σχετικά μικρές ποινές, ή σταθερό ιστορικό παραβατικών και μη συμπεριφορών εντός και εκτός του ιδρύματος κράτησης.

Η χορήγηση άδειας εξόδου είναι δικαίωμα των κρατουμένων. Παρά το γεγονός ότι είναι προσωρινή άδεια απομάκρυνσης από το σωφρονιστικό ίδρυμα, δεν παύει να είναι έκθεση του κρατούμενου στο κοινωνικό σύνολο και απομάκρυνση από το ελεγχόμενο περιβάλλον της φυλακής. Προς αποφυγή των φαινομένων αυτών είναι απαραίτητη η επέκταση των εκτιμήσεων ρίσκου πριν από κάθε επαφή του κρατούμενου με το κοινωνικό σύνολο με την ίδια βαρύτητα σαν να πρόκειται για την οριστική αποφυλάκισή του.

 

Βιβλιογραφία

Barber-Rioja, Dewey, V., Kopelovich, L., Kucharski, S., & Thomas, L. (2012). The utility of the HCR-20 and PCL:SV in the prediction of diversion noncompliance and reincarceration in diversion programs, Criminal Justice and Behavior, 39, 475-492

Harris, A. J. R., & Hanson, R. K. (2010). Clinical, actuarial and dynamic risk assessment of sexual offenders: Why do things keep changing? Journal of Sexual Aggression, 16, 296-310

Hickey, N., Yang, M., & Coid, J. (2009). The development of the Medium Security Recidivism Assessment Guide (MSRAG): an actuarial risk prediction instrument. The Journal of Forensic Psychiatry and Psychology, 20, 202-224

Kroner, C., Stadtland, C., Eidt, M., & Nedopil, N. (2007). The validity of the Violence Risk Appraisal Guide (VRAG) in predicting criminal recidivism. Criminal Behaviour and Mental Health, 17, 89-100

Vitacco, M. J., Erickson, S. K., Kurus, S., & Apple, B. N. (2012). The role of the Violence Risk Assessment Guide and Historical, Clinical, Risk-20 in U.S. courts: A case law survey. Psychology, Public Policy, and Law. doi: 10.1037/a0025834

Το παρόν παρουσιάστηκε προφορικά στο 1^ο Συνέδριο Ψυχιατροδικαστικής, 13-15 Δεκεμβρίου 2012.